PROBLEMY ZE STROJENIEM

Uwaga! Ponieważ temat strojenia ma niewiele wspólnego z tematem trzymania stroju, kwestie te omówimy całkiem osobno.

Strój temperowany i efekt dudnienia

Problemy ze strojeniem mogą być prawdziwe bądź urojone.
Bardzo często młodzi gitarzyści nie rozumiejąc różnic pomiędzy strojem naturalnym i temperowanym, źle interpretują zjawisko dudnienia interwałów, wyciągając mylne wnioski dotyczące strojenia czy niestrojenia gitary.
Gitara jest instrumentem o stroju temperowanym. Wynika to z jej konstrukcji (rozmieszczenia progów), a nie sposobu strojenia. Nie możemy więc tego zmienić i musimy to zaakceptować. W szczególności musimy podgodzić się z faktem, iż w stroju temperowanym wszystkie interwały z wyjątkiem oktawy nie są czyste, a nieczyste interwały dudnią mniej lub bardziej. W żadnym innym instrumencie problem ten nie jest tak widoczny, ponieważ tylko my gitarzyści używamy przesteru, a przester uwypukla dudnienie. Każdy z nas szybko zauważył, że na przesterze nie da się grać tercjami, bo nie brzmi to zbyt ładnie. Dudnienie jest bardzo wyraźne i szybkie. O wiele lepiej brzmią kwinty i kwarty, dlatego cały hard rock i heavy metal oparty jest na Power Chords, czyli akordach zbudowanych na kwintach i kwartach, ale bez tercji. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę z tego, że kwarty i kwinty w stroju temperowanym też nie są do końca czyste i też muszą lekko dudnić. Lekko to znaczy powoli, ale szybkość tego dudnienia zależy również od bezwzględnej wysokości dźwięków. W basie i niskich partiach gitary (rify) dudnienie to jest bardzo wolne, prawie niezauważalne. Jednak już w wysokich partiach gitary te same interwały dudnią bardzo wyraźnie. Szybkość dudnienia podwaja się bowiem z każdą oktawą w górę. Nawet idealnie strojąca gitara będzie dudnić na kwartach i kwintach granych powyżej XII progu na strunach E1 i H2. Dudnienie nie oznacza automatycznie, że gitara nie stroi, a bardzo często tak to jest interpretowane. Zdarza się też, że elektroniczne tunery uważa się za niedokładne, bo te pokazują, że wszystko jest ok, a gitara dudni. Tak samo dudni fortepian, ale na fortepianie raczej nie gra się na fuzie, dlatego pianiści nie mają z tym podobnych problemów.
Podsumowując, dudnienie wpisane jest w system temperowany jako pewien kompromis, który musisz zaakceptować, czy Ci się to podoba czy nie. Jeżeli uważasz, że jak ktoś ma dobry słuch, to nie może się na to zgodzić, to śpieszę z informacją, iż niejaki Bach kompromis ten zaakceptował, a nawet był jego gorącym zwolennikiem i popularyzatorem.

Strojenie flażoletami

Jeżeli bawiłeś się trochę więcej z gitarą i fuzem, to zauważyłeś być może, że struny da się nastroić tak, aby kwarty, kwinty a nawet tercje stroiły "idealnie" tzn. bez dudnienia. Jeżeli nie, to spróbuj podstroić na fuzie struny G i H tak, aby przestały dudnić. Zobaczysz wtedy jak pięknie brzmi naturalna tercja w stroju nietemperowanym. Niestety, każdy inny interwał zagrany na tak nastrojonych strunach będzie totalnie nie stroił.
Ze strojem nietemperowanym mamy też do czynienia przy flażoletach. Stąd bierze się kolejny bardzo częsty błąd, polegający na korzystaniu z flażoletów przy strojeniu gitary. Nie wolno tego robić, gdyż dźwięki flażoletów (z wyjątkiem oktaw) nie pokrywają się z odpowiadającymi im dźwiękami skali temperowanej. Flażolet z VII progu, wykorzystywany do strojenia, różni się co prawda niewiele, ale gdy te niewielkie różnice pomiędzy sąsiednimi strunami zsumują się, to skrajne struny E1 i E6 nie stroją już bardzo wyraźnie. Gdyby na podobnej zasadzie chcieć wykorzystać do strojenia strun G i H flażolet z IV progu, to różnica jest w tym wypadku tak duża, że na oko widać: coś tu nie gra. Dlatego mało kto próbuje nastroić gitarę tą metodą.
Reasumując, gitara jako instrument o stroju temperowanym, nie może być strojona "na siłę" w stroju naturalnym nietemperowanym, ponieważ jej budowa na to nie pozwala. Strojenie gitary flażoletami jest całkowicie błędne i niedopuszczalne.
Tylko za pomocą tunera można obiektywnie sprawdzić czy gitara stroi na progach. Jest to sposób najlepszy, najszybszy i najtańszy.

Struny

Jeżeli Twoja gitara rzeczywiście nie stroi na progach, to spróbujmy znaleźć przyczynę.
Podstawowa sprawa to oczywiście nowe i dobre struny. Na starych strunach gitara nigdy nie będzie dobrze stroić. Przepraszam, jeżeli to było dla Ciebie oczywiste.

Rozmieszczenie progów

Najczęściej przyczyny szuka się w niedokładnie rozmieszczonych progach. W starych czasach zdarzało się to pewnie dość często, ale dzisiaj, kiedy nacięcia na progi robi się na wielopile lub cyfrowej obrabiarce, przyczynę tą można śmiało wykluczyć, nawet bez sprawdzania. Gdy jednak mamy do czynienia z instrumentem lutniczym, ręcznie robionym, to takie ryzyko jest już całkiem realne. Tak czy inaczej, przyjmujemy na razie, że progi rozmieszczone są prawidłowo i szukamy przyczyny gdzie indziej.

Siodełko

Najczęściej problem leży w siodełku, a ściślej mówiąc w umiejscowieniu punktu podparcia struny na siodełku. Teoretycznie przyjmuje się bowiem, że punkt ten znajduje się na krawędzi siodełka od strony progów. Mierząc od tego właśnie punktu nacina się kolejne progi. W praktyce jednak, punkt ten często znajduje się nie na krawędzi, a nieco bliżej środka siodełka. To tak jak byśmy przesunęli próg zerowy o milimetr czy dwa. To niby tylko jeden próg, ale właśnie na tym progu stroimy puste struny i ustawiamy menzurę, dlatego jego precyzyjne umiejscowienie ma decydujący wpływ na strojenie całej gitary na wszystkich progach. Wszystko to sprowadza się do starannego wykonania nacięć pod struny na siodełku. Poza odpowiednią głębokością i szerokością nacięcia muszą być wykonane pod odpowiednim kątem, tak aby struna opierała się o krawędź, a nie o np. środek siodełka. Podobnie z siodełkiem blokowanym Floyd Rose - tu również punkt podparcia struny musi znajdować się w ściśle określonym miejscu. Na szczęście można to stosunkowo łatwo sprawdzić podczas ustawiania menzury. Jeżeli po ustawieniu menzury dla XII progu dźwięki na progach niższych są za wysokie, a na progach wyższych za niskie, oznacza to, że punkt podparcia struny przesunięty jest w głąb siodełka. Bardzo rzadko zdarza się sytuacja odwrotna, tzn. kiedy punkt podparcia struny jest przesunięty za bardzo w kierunku progów. Bywa tak w przypadku złego ustawienia siodełka rolkowego czy siodełka FR. Jeżeli po ustawieniu menzury dla XII progu dźwięki na niższych progach są za niskie, a na wyższych za wysokie, to mamy do czynienia właśnie z tą systuacją.
Wspomniałem też o odpowiedniej głębokości nacięć pod struny na siodełku. Struny ustawione za wysoko na siodełku to kolejna, a może nawet najczęstsza przyczyna niestrojenia gitary na progach. Co gorsza, w zasadzie wszystkie fabrycznie produkowane gitary mają za wysoko ustawione struny w tym miejscu. Wysokość strun na siodełku można łatwo sprawdzić. Naciskamy strunę na progu III i patrzymy na prześwit pomiędzy struną a I progiem. Prześwit ten ma być minimalny, najmniejszy możliwy. Wiem, że to nie są zbyt precyzyjne określenia, dlatego najpierw naciśnij strunę (delikatnie) równocześnie na I i IV progu i popatrz na prześwit nad II progiem - o takim minimalnym prześwicie mowa.  Aby obniżyć struny na siodełku tradycyjnym należy pogłębić nacięcia, a w przypadku siodełka FR lub rolkowego, obniżyć całe siodełko. I jedno i drugie wymaga dużej staranności i specjalistycznych narzędzi. Wykonać to może jedynie doświadczony lutnik.

Korony progów

Jeżeli siodełko wykonane jest prawidłowo, a gitara dalej nie stroi na progach, to należy przyjrzeć się tym ostatnim. Teoretycznie korony progów są w przekroju półokrągłe a punkt podparcia struny leży w osi symetri progu i pokrywa się z nacięciem w podstrunnicy. Jeżeli tak jest, gitara musi stroić. Niestety w przeważającej większości gitar, szczególnie tych produkowanych seryjnie, korony progów są mniej lub bardziej spłaszczone i punkt podparcia struny nie leży już w osi symetri progu tylko na krawędzi tego spłaszczenia. Czym szersze to spłaszczenie (progi jumbo mocno szlifowane) tym większa odchyłka od ideału i większe problemy ze strojem. Przyjrzyj się progom w swoim wiośle. Czy są idealnie zaokrąglone, czy może wyraźnie spłaszczone? A jeżeli spłaszczone, to czy wszędzie tak samo? Czy może tam gdzie grasz najwięcej, są po prostu mocniej zużyte i tym samym jeszcze bardziej płaskie? Gitara ze spłaszczonymi czy zużytymi progami nie może dobrze stroić. Jeżeli jest to jednak instrument wartościowy czy dobrze brzmiący, to warto wymienić w nim progi na nowe lub przynajmniej wyrównać je i poddać operacji tzw. przywracania korony czyli zaokrąglania. Polecam swoje usługi w tym zakresie.

Inne przyczyny

Istnieje jeszcze kilka innych przyczyn, z powodu których gitara może mieć problemy ze strojem. Jedna z bardziej subtelnych to np. przetworniki ustawione zbyt blisko strun! Siła przyciągania magnesów powoduje zaburzenia w drganiach struny i stąd lekkie zafałszowania stroju. Dlatego przetworniki o silnych magnesach (np. tradycyjne single coil w Stratocasterze) nie należy ustawiać zbyt wysoko. Z tych samych powodów, zawsze i w każdej gitarze przed ustawianiem menzury należy obniżyć przetworniki. I tu moja dobra rada. Jeżeli nie wiedziałeś o tym do tej pory, to nie zabieraj się za kręcenie przy gitarze. Naucz się dobrze stroić gitarę i wymieniać struny - to wystarczy. Z poważniejszymi rzeczami udaj się do doświadczonego lutnika.

Bardziej szczegółowe omówienie powyższych tematów już wkrótce!

CO NOWEGO W BP?

PROBLEMY ZE STROJENIEM

PROBLEMY Z TRZYMANIEM STROJU

PROBLEMY Z AKCJĄ I BRZĘCZENIEM STRUN

PROBLEMY Z UKŁADEM ELEKTRYCZNYM